Η έρευνα περιλαμβάνει περιγραφές και φωτογραφίες θανάτωσης και ταφής ζώων.
Ο στάβλος μυρίζει ακόμη γάλα. Πάνω στις ταΐστρες έχει αρχίσει να σχηματίζεται σκόνη, ενώ το τελευταίο χαρτάκι στο ημερολόγιο τοίχου γράφει 18 Ιουλίου — η τελευταία μέρα κανονικότητας στη φάρμα του Γιώργου Κουτέρη και της Νάνσυ Καλύβα.
Τέσσερις μέρες αργότερα, τα εργαστηριακά αποτελέσματα επιβεβαίωσαν αυτό που και οι δύο φοβούνταν: στη φάρμα τους υπήρχε θετικό κρούσμα ευλογιάς. Το κοπάδι 700 περίπου ζώων, που η οικογένεια συντηρούσε για δεκαετίες, εξαφανίστηκε εν μία νυκτί, στις 2 Αυγούστου 2025.
«Γεννήθηκα μέσα στα πρόβατα, μεγάλωσα μέσα στα πρόβατα», λέει ο Γιώργος, 43 ετών. «Συνέχισα τη δουλειά του πατέρα μου». Κάθεται στην κουζίνα, στο σπίτι που πλέον μένει μόνη της η μητέρα του.
«Δεν είναι απλά μια δουλειά», συμπληρώνει η Νάνσυ, 40 ετών. «Γεννιούνται, τα μεγαλώνεις, τα προστατεύεις, δένεσαι με αυτά. Είναι κομμάτι της καθημερινότητας σου από το πρωί έως το βράδυ».
Την ημέρα της θανάτωσης, στη φάρμα τους στο Αρμένιο Λάρισας, κατέφθασαν είκοσι άτομα: δύο κτηνίατροι και 18 υπάλληλοι της κτηνιατρικής υπηρεσίας της Περιφέρειας Θεσσαλίας.
Ξεκίνησαν από την αυλή. Χώρισαν τα ζώα σε ομάδες των 100. Στο άκουσμα των πρώτων πυροβολισμών τα ζώα άρχισαν να πανικοβάλλονται, να βελάζουν, να σπρώχνουν το ένα το άλλο.
O Γιώργος δεν άντεχε να το παρακολουθήσει.
Η ομάδα αναισθητοποίησε τα πρόβατα και στη συνέχεια προχώρησε στη θανάτωσή τους, διασφαλίζοντας ότι αιμορραγούν επαρκώς πριν συνεχίσουν με την ταφή.
Δύο εκφορτωτές ανέβασαν τις σορούς στα φορτηγά και τις μετέφεραν στο σημείο της ταφής. Η Νάνσυ υποστηρίζει ότι είδε δύο ζώα να κουνιούνται την ώρα που τοποθετούνταν στην τάφρο.
«Ο θάνατος ήταν…», ξεκινάει να λέει ο Γιώργος.
«Βάναυσος», ολοκληρώνει την πρότασή του η Νάνσυ.
Μια καταστροφή που θα μπορούσε να αποφευχθεί;
Η περίπτωση του Γιώργου και της Νάνσυς αποτελεί ένα μόνο επεισόδιο, σε μια από τις χειρότερες επιδημίες ευλογιάς αιγοπροβάτων που γνώρισε η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια.
Η επιδημία φαίνεται να ξεκίνησε στη βορειοανατολική Ελλάδα τον περασμένο χρόνο και γρήγορα εξαπλώθηκε στην ηπειρωτική χώρα. Μέχρι τις αρχές του 2025, η ευλογιά είχε φτάσει στη Θεσσαλία.
Η Περιφέρεια Θεσσαλίας είπε στο Solomon ότι, έως και τις αρχές Νοεμβρίου, περισσότερα από 160.000 ζώα είχαν θανατωθεί στην περιοχή από τις αρχές της επιδημίας. Εστίες της νόσου εντοπίζονται επίσης στον Έβρο, την Κεντρική Μακεδονία και τη Δυτική Ελλάδα.
Η Κομισιόν επιβεβαίωσε στο Solomon ότι βρίσκεται σε εξέλιξη έρευνα για την προέλευση της νόσου.
Όταν επισκεφθήκαμε τη Θεσσαλία τον Σεπτέμβριο του 2025, η περιοχή ήταν το επίκεντρο της ευλογιάς. Το 2023, η Θεσσαλία παρήγαγε το 15% του εγχώριου γάλακτος και περίπου το 11% του εγχώριου κρέατος.
Τουλάχιστον μέχρι και την επιδημία, η περιοχή ήταν, επίσης, η μεγαλύτερη παραγωγός φέτας πανελλαδικά. Στη Θεσσαλία παραγόταν το 47% των μαλακών τυριών της χώρας — το 70% αυτών των τυριών ήταν η φέτα.
Η κτηνοτροφία για πολλές οικογένειες εδώ δεν είναι μόνο ζήτημα παράδοσης, αλλά σανίδα σωτηρίας.
Στις φάρμες του θεσσαλικού κάμπου σήμερα επικρατεί απόλυτη σιωπή. Δύο μόλις χρόνια μετά την ολοσχερή καταστροφή που προκάλεσε η κακοκαιρία Daniel, ολόκληρα χωριά βλέπουν τώρα τα κοπάδια τους να εξαφανίζονται.
«Εδώ, στην περιοχή μας, θανατώθηκε σχεδόν το 90% των μονάδων» λέει ο Γιώργος Κουτέρης, αναφερόμενους στους Δήμους Κιλελέρ και Ρήγα Φεραίου. «Είναι πάρα πολύ λίγοι αυτοί που έχουν μείνει».
Από τις 22 Ιουλίου, όταν το κοπάδι τους βγήκε θετικό στην ευλογιά, το εισόδημα της οικογένειας από την κτηνοτροφία είναι μηδενικό. Οι ζωοτροφές που είχαν αγοράσει, αξίας άνω των 70.000 ευρώ, είναι πλέον άχρηστες.
Το Solomon ταξίδεψε στη Θεσσαλία, επισκέφθηκε τα χωριά που έχουν πληγεί από την ευλογιά, κατέγραψε σημεία όπου εκατοντάδες ζώα έχουν ταφεί μαζικά και παρακολούθησε undercover μία επιχείρηση θανάτωσης.
Πραγματοποιήσαμε, επίσης, συνεντεύξεις με κτηνοτρόφους, κτηνιάτρους και νομικούς. Όλες συντείνουν στο συμπέρασμα πως η καταστροφή που έχει επέλθει δεν ήταν αναπόφευκτη, αλλά αποτέλεσμα μιας προσέγγισης που εστιάζει στη διαχείριση και όχι στην πρόληψη.
Εσωτερικά έγγραφα της ΕΕ —ανάμεσα στα οποία περιλαμβάνονται και τα πρακτικά κλειστής συνεδρίασης που εξασφάλισε το Solomon— δείχνουν ότι μήνες πριν από την έναρξη των μαζικών θανατώσεων, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε παροτρύνει την Ελλάδα να εμβολιάσει τα κοπάδια της, προσφέροντας δωρεάν δόσεις, επιστημονική υποστήριξη και συγχρηματοδότηση μέσω της τράπεζας εμβολίων της ΕΕ.
Η ελληνική κυβέρνηση δεν ανταποκρίθηκε.
Με την κυβέρνηση να απορρίπτει τον εμβολιασμό ως μέσο διαχείρισης της επιδημίας, οι ελληνικές αρχές στράφηκαν στις μαζικές θανατώσεις: τη σφαγή ολόκληρων κοπαδιών. Για τις οικογένειες που είδαν τον κόπο γενεών να γίνεται καπνός εν μία νυκτί, αυτό που ακολούθησε ήταν τραυματικό.
Σύμφωνα με τους ειδικούς που μίλησαν στο Solomon, η Ελλάδα φαίνεται να παρέκκλινε από το πρωτόκολλο της ΕΕ σχετικά με τη διαχείριση της νόσου. Φαίνεται, επίσης, να λειτουργεί με τρόπο που δεν είναι σύμφωνος με το πνεύμα του νόμου, όσον αφορά τα δικαιώματα των ζώων.
Οι προειδοποιήσεις που δεν εισακούστηκαν
Αξιωματούχοι στις Βρυξέλλες είχαν προβλέψει την κρίση.
Όταν τον Μάιο του 2025, άρχισε να σημειώνεται νέα αύξηση των κρουσμάτων, η κτηνιατρική ομάδα της ΕΕ, EUVET, επισκέφθηκε την Ελλάδα. Πραγματοποίησε επιτόπια έρευνα στη Χαλκιδική και συναντήθηκε με στελέχη των τοπικών και εθνικών αρχών.
Η ευρωπαϊκή αποστολή κατέληξε πως το νέο κύμα κρουσμάτων «μάλλον συνδέεται με τη μετακίνηση ζώων κατά τη διάρκεια του Πάσχα», ενώ η έκθεση αναφέρει ότι «τα μέτρα που έχουν εφαρμοστεί είναι ανεπαρκή». Η ομάδα έκανε λόγο για μη συμμόρφωση με τα μέτρα βιοασφάλειας, ενώ ζήτησε αυστηρότερη επιβολή του νόμου και καλύτερο συντονισμό μεταξύ των αρμόδιων αρχών.
Ανάμεσα στις βασικές προτάσεις της αποστολής ήταν η εφαρμογή εμβολιαστικού προγράμματος στις απαγορευμένες ζώνες για να περιοριστεί η εξάπλωση της νόσου.
Αξιωματούχοι της ΕΕ ενημέρωσαν την Ελλάδα ότι υπάρχουν δωρεάν διαθέσιμα εμβόλια μέσω της τράπεζας εμβολίων, και ότι η Κομισιόν είναι έτοιμη να καλύψει μέρος του εμβολιαστικού προγράμματος και να παράσχει επιστημονική υποστήριξη.
Ο εμβολιασμός έρχεται με ένα οικονομικό κόστος. Η ευρωπαϊκή νομοθεσία προβλέπει ότι ο εμβολιασμός κατά των νοσημάτων κατηγορίας Α, στην οποία εμπίπτει και η ευλογιά των αιγοπροβάτων, θα θέσει τη χώρα σε «ενδημικό καθεστώς», το οποίο σημαίνει ότι θα πρέπει να διακοπεί η εξαγωγή των σχετικών προϊόντων. Όμως σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης, τα κράτη-μέλη μπορούν να αιτηθούν ειδικής έγκρισης από την Κομισιόν και να προχωρήσουν σε στοχευμένους εμβολιασμούς στις πληγείσες περιοχές.
Η εφαρμογή εμβολιαστικού προγράμματος προβλέπει προσωρινή απαγόρευση μετακινήσεων εκτός της εμβολιαστικής ζώνης, τόσο για τα ίδια τα ζώα, όσο και για τα προϊόντα τους. Θέτει μία χώρα σε ενδημικό καθεστώς, παγώνοντας τις εξαγωγές.
Σε δήλωση που παραχώρησε στο Solomon, η Κομισιόν είπε ότι «είναι έτοιμη να στηρίξει» οποιοδήποτε κράτος-μέλος θέλει να ακολουθήσει αυτή την οδό, παρέχοντας τεχνική υποστήριξη, συγχρηματοδότηση και δωρεάν δόσεις από την τράπεζα εμβολίων της ΕΕ, η οποία αυτή τη στιγμή διαθέτει περισσότερες από 300.000 δόσεις σε απόθεμα και άλλα 1,7 εκατ. δόσεις σε παραγγελία.
Παρά τις ισχυρές συστάσεις της Κομισιόν, μέχρι σήμερα η Ελλάδα δεν έχει ζητήσει ούτε μία δόση – αρνούμενη, με αυτόν τον τρόπο, να ενεργοποιήσει τον έκτακτο μηχανισμό που θα επέτρεπε τον εμβολιασμό.
«Η αξιοπιστία του εμβολίου δεν μπορεί να αμφισβητηθεί»
Στις 12 Σεπτεμβρίου 2025, περίπου 400 κτηνοτρόφοι έκαναν συνέλευση σε ένα θέατρο στην πόλη του Τυρνάβου. Το κλίμα ήταν εκρηκτικό. Κάποιοι στέκονταν όρθιοι πάνω στις καρέκλες τους, άλλοι φώναζαν από τους διαδρόμους.
«Πρέπει να σταματήσουν οι θανατώσεις!», φώναξε ένας κτηνοτρόφος. Η φωνή του αντήχησε στην αίθουσα.
Στη συνάντηση συμμετείχαν και εκπρόσωποι της Περιφέρειας Θεσσαλίας. Οι κτηνοτρόφοι ζητούσαν σαφήνεια: υπάρχει διαθέσιμο εμβόλιο ή όχι;
Η σύγχυση δεν είναι παράλογη. Τον Ιούλιο του 2025, στέλεχος του υπουργείου Ανάπτυξης και Τροφίμων φέρεται να επισκέφθηκε τη Λάρισα και να είπε στους κτηνοτρόφους ότι δεν υπάρχει εμβόλιο – ότι τα εμβόλια προέρχονται από τρίτες χώρες και δεν είναι εγκεκριμένα στην ΕΕ.
«Μας είπαν ότι απαγορεύονται τα εμβόλια και ότι έχουν αποφασίσει, για την εκρίζωση της νόσου, τη θανάτωση όλων των κοπαδιών», είπε ο Γιώργος Κουτέρης.
Το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων δεν απάντησε στα ερωτήματα που θέσαμε.
Δύο εβδομάδες αργότερα, στις 23 Σεπτεμβρίου, μία παρόμοια συζήτηση έλαβε χώρα — αυτή τη φορά όχι σε κάποιο θέατρο της Θεσσαλίας, αλλά στις Βρυξέλλες.
Κατά τη διάρκεια κλειστής συνεδρίασης μεταξύ του ευρωπαίου Επιτρόπου Υγείας και Καλής Μεταχείρισης των Ζώων, Olivér Várhelyi, και του υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Κώστα Τσιάρα, οι δύο πλευρές συγκρούστηκαν για το ζήτημα του εμβολιασμού.
Τα πρακτικά της συνεδρίασης, τα οποία το Solomon απέκτησε μέσω αιτήματος για πρόσβαση στη δημόσια πληροφορία, δείχνουν ότι η Ελλάδα «απέρριψε κατηγορηματικά» την πρόταση της Κομισιόν για εμβολιασμό.
Η Ελλάδα απέδωσε την εξάπλωση της νόσου σε «αμέλεια των κτηνοτρόφων να τηρήσουν τα μέτρα απαγόρευσης μετακινήσεων» και υποστήριξε ότι δεν υπάρχει επαρκής επιστημονική τεκμηρίωση για να στηρίξει μια εκστρατεία εμβολιασμού.
Η ομάδα του Επίτροπου Várhelyi’s προειδοποίησε την Ελλάδα πως με το να αρνείται και την επιβολή των μέτρων και τον εμβολιασμό, η νόσος θα εξαπλωθεί εντός της χώρας. Επεσήμαναν ότι η «αξιοπιστία του εμβολίου δεν μπορεί να αμφισβητηθεί».
Η Κομισιόν συμφώνησε να στείλει στην Ελλάδα επιπλέον τεκμηρίωση, που να αποδεικνύει την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα του εμβολίου. Η Κομισιόν αρνήθηκε να μοιραστεί περαιτέρω πληροφορίες, όταν την ρωτήσαμε εάν τελικά απέστειλε αυτά τα έγγραφα.
Είπε στο Solomon ότι οι ευρωπαϊκές αρχές, συμπεριλαμβανομένης της Κομισιόν, «είναι σε επικοινωνία με τις ελληνικές αρχές και έχουν μοιραστεί πληροφορίες σε σχέση με τη νόσο. Ωστόσο οι πληροφορίες αυτές είναι απόρρητες και δεν μπορούμε να τις μοιραστούμε».
Η Κομισιόν δήλωσε, ακόμη, ότι ενώ η ευλογιά των αιγοπροβάτων «δεν έχει εμφανιστεί στην ΕΕ εδώ και δεκαετίες», ο εμβολιασμός «έχει εφαρμοστεί με επιτυχία στο παρελθόν, όπως και στην Ελλάδα στη δεκαετία του ‘80». «Η τράπεζα εμβολίων της ΕΕ», είπε, «διαθέτει έναν σημαντικό αριθμό δόσεων που χρησιμοποιούνται και σε άλλα σημεία του κόσμου που η νόσος έχει εμφανιστεί πιο πρόσφατα».
Ενστάσεις σε σχέση με την άρνηση της κυβέρνησης να ξεκινήσει εμβολιαστικό πρόγραμμα έχει εκφράσει και ο περιφερειάρχης Θεσσαλίας, Δημήτρης Κουρέτας. Ο περιφερειάρχης αμφισβήτησε τον λόγο για τον οποίο δεν προχώρησε ο εμβολιασμός και προέτρεψε την κυβέρνηση να αναθεωρήσει την πολιτική της.
Αρκετοί κτηνοτρόφοι είπαν στον Solomon ότι θα είχαν προχωρήσει σε εμβολιασμό, αν είχαν την επιλογή.
Το κόστος του μη εμβολιασμού
Ο υπουργός κ. Τσιάρας έχει υποστηρίξει την επιλογή της κυβέρνησης να μην προχωρήσει σε εμβολιασμό, λέγοντας ότι οι χώρες που το έκαναν, όπως η Τουρκία και η Ινδία, «βρίσκονται σε ενδημικό καθεστώς, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να εξάγουν τα προϊόντα τους».
«Η ελληνική φέτα είναι ένα παγκόσμιο προϊόν που δεν είναι απλά ένα ΠΟΠ προϊόν, αλλά ένα brand για την πατρίδα μας», είπε στις αρχές Νοεμβρίου ο υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης. Και συμπλήρωσε: «Φαντάζεστε, μετά από πέντε χρόνια, να υποβαθμιστούν οι εξαγωγές της φέτας, και να μην έχουμε τη δυνατότητα που έχουμε σήμερα για την πατρίδα μας;».
Όμως, το κόστος της λύσης που ακολουθείται, μπορεί να είναι μεγαλύτερο.
Από την αρχή της επιδημίας, περισσότερα από 350.000 ζώα έχουν θανατωθεί, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία που επικαλέστηκε ο περιφερειάρχης Θεσσαλίας, Δημήτρης Κουρέτας.
Σε δημοσίευσή του στο Facebook, ο Περιφερειάρχης έγραψε ότι αυτό αντιστοιχεί σε απώλειες της τάξης 115.000 τόνων γάλακτος, και 27.000 τόνων φέτας — σχεδόν το ένα πέμπτο της εγχώριας παραγωγής. Προειδοποίησε ότι εάν η νόσος συνεχίσει να εξαπλώνεται, 50.000 επιπλέον τόνοι φέτας θα χαθούν, όσο δηλαδή εξάγει η Ελλάδα ετησίως.
Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι προληπτικά μέτρα, όπως ο στοχευμένος εμβολιασμός σε ζώνες υψηλού κινδύνου, θα μπορούσαν να αποτελούν μία οικονομικά βιωσιμότερη λύση απ’ ότι οι μαζικές θανατώσεις – ακόμη και όταν συνυπολογίζονται οι απώλειες από τους εμπορικούς περιορισμούς που θέτει ένα εμβολιαστικό πρόγραμμα.
Έρευνα που δημοσιεύτηκε το 2018 από το Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν στη Γερμανία, συνέκρινε τη μέθοδο της θανάτωσης με τον εμβολιασμό ως μέτρα διαχείρισης της κλασικής πανώλης των χοίρων, μίας νόσου που επίσης εμπίπτει στην κατηγορία Α.
Η έρευνα βρήκε ότι ενώ ο εμβολιασμός ήταν λιγότερο κοστοβόρος, οι εμπορικοί κανονισμοί της ΕΕ, καθώς και άλλοι πολιτικοί παράγοντες, τον καθιστούσαν μία λιγότερο οικονομικά ελκυστική λύση. Οι ερευνητές πρότειναν αλλαγές στην ευρωπαϊκή νομοθεσία ούτως ώστε να προκριθεί το εμβόλιο έναντι των μαζικών θανατώσεων.
Επόμενες έρευνες έχουν ενισχύσει αυτό το συμπέρασμα. Μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2025, και αφορά την ευλογιά των αιγοπροβάτων, συμπέρανε πως το πραγματικό οικονομικό κόστος αυτών των επιδημιών δεν έγκειται στους εμπορικούς περιορισμούς, αλλά στην κατάρρευση της τοπικής παραγωγής και στο κόστος της ανασύστασης των κοπαδιών.
Με άλλα λόγια, ενώ ο εμβολιασμός μπορεί να επιφέρει βραχυπρόθεσμες εμπορικές επιπτώσεις, το οικονομικό κόστος των θανατώσεων —αν αναλογιστούμε τις απώλειες σε γάλα, κρέας και ζωές— είναι πολύ μεγαλύτερο.
«Οι μαζικές θανατώσεις είναι τραυματικές για τους κτηνοτρόφους, προβληματικές για τις τοπικές κοινότητες και κοστοβόρες για τους ευρωπαίους φορολογούμενους, καθώς οι κτηνοτρόφοι πρέπει να αποζημιωθούν για τις απώλειές τους», σχολίασε στο Solomon η Elena Nalon, μέλος του Eurogroup for Animals, μία πανευρωπαϊκή συμμαχία φιλοζωικών οργανώσεων με έδρα τις Βρυξέλλες.
Καθυστερήσεις στην απόκριση
Στη Θεσσαλία, κτηνοτρόφοι είπαν στο Solomon ότι έλαβαν ελλιπείς ή συγκεχυμένες οδηγίες, ενώ ανέφεραν περιπτώσεις όπου ο κρατικός μηχανισμός καθυστέρησε να ενεργήσει, επιδεινώνοντας την υφιστάμενη κατάσταση.
Ο Αποστόλης Κακαλούλης, 45 ετών, ήταν ο τελευταίος κτηνοτρόφος στο χωριό του Κιλελέρ. Πριν την ευλογιά, το Κιλελέρ είχε 350 μόνιμους κατοίκους και περισσότερα από 1.200 πρόβατα. Η οικογένειά του ασχολούνταν με την κτηνοτροφία για περισσότερο από μισό αιώνα.
Ο Αποστόλης ειδοποίησε την κτηνιατρική υπηρεσία στις αρχές Σεπτεμβρίου, μισή ώρα αφότου εντόπισε δερματικά εξανθήματα σε πρόβατο του κοπαδιού του. Ο εργαστηριακός έλεγχος επιβεβαίωσε ότι επρόκειτο για ευλογιά. Ωστόσο, η θανάτωση του κοπαδιού του πραγματοποιήθηκε έντεκα ημέρες αργότερα.
«Πηγαίνω στο στάβλο με βαριά καρδιά», είπε στο Solomon στα μέσα Σεπτεμβρίου, λίγες ημέρες πριν φτάσει η κτηνιατρική υπηρεσία για τη θανάτωση. Ήδη, ορισμένα ζώα είχαν σταματήσει να τρώνε, ενώ άλλα έχαναν σταδιακά την όρασή τους.
Μέχρι και τη μέρα της θανάτωσης, ο Αποστόλης συνέχισε να πηγαίνει στη φάρμα δύο φορές τη μέρα για να ταΐσει το κοπάδι του. Έδινε νερό με τις χούφτες του στα ζώα που δεν έβλεπαν. «Είναι η πρώτη φορά στη ζωή μου που δεν θέλω να πάω [στον στάβλο]», έλεγε. «Αλλά δεν μπορώ να τα αφήσω έτσι. Εγώ μεγάλωσα με αυτά τα ζώα».
Στο μεταξύ, μέχρι να έρθει η κτηνιατρική υπηρεσία για τη θανάτωση, ο Αποστόλης έβρισκε στον στάβλο του νεκρά ζώα. H ενημέρωση που είχε λάβει ήταν ότι τα νεκρά ζώα έπρεπε να παραμείνουν στις εγκαταστάσεις του για να μπορεί να αιτηθεί αργότερα αποζημίωσης.
Ο Αποστόλης είναι πατέρας δύο παιδιών. Τον Σεπτέμβριο του 2025, μάς είπε ότι είχε ήδη ξεκινήσει δουλειά σε ψητοπωλείο στη Λάρισα για να συντηρήσει την οικογένειά του. «Δεν είναι εύκολο στα 45 να αλλάζεις δουλειά και να έχεις αφεντικό», είπε.
Ο Αποστόλης είπε ότι παρότι τηρούσε ευλαβικά τα μέτρα βιοασφάλειας, τα ζώα του εμφάνισαν συμπτώματα λίγο αφότου θανατώθηκε το κοπάδι γειτονικής φάρμας. Ο γείτονάς του, υποστηρίζει ο Αποστόλης, ενημέρωσε την κτηνιατρική υπηρεσία το πρώτο δεκαπενθήμερο του Αυγούστου. Αλλά η θανάτωση του κοπαδιού πραγματοποιήθηκε στο τέλος του ίδιου μήνα.
Οι θανατώσεις
Οι περιγραφές των κτηνοτρόφων για τη διαδικασία της θανάτωσης ακολουθούν το ίδιο θλιβερό μοτίβο:
- Η κτηνιατρική υπηρεσία φτάνει στη μονάδα μέρες, ή ακόμη και εβδομάδες, μετά την επιβεβαίωση ενός περιστατικού.
- Στο μεσοδιάστημα, τα υγιή ζώα συνυπάρχουν με τα νοσούντα — ενίοτε, ακόμη και με τα νεκρά.
- Οι κτηνοτρόφοι έχουν ελλιπή πληροφόρηση σε σχέση με το τι θα συμβεί στη συνέχεια.
- Τα φορτηγά της κτηνιατρικής υπηρεσίας τελικά φτάνουν στις εγκαταστάσεις, και ό,τι ακολουθεί μοιάζει, σε ορισμένες περιπτώσεις, να έχει στοιχεία αυτοσχεδιασμού.
Τον Σεπτέμβριο του 2025, το Solomon παρακολούθησε undercover διαδικασία θανάτωσης που έλαβε χώρα σε χωριό της Περιφέρειας Θεσσαλίας. Τα ζώα ήταν μαζεμένα σε εξωτερικό χώρο της φάρμας. Πολλά ήταν φανερά άρρωστα: έβηχαν, ανάσαιναν βαριά, είχαν σημάδια στο σώμα τους. Κάποια δεν ήταν καν σε θέση να σηκωθούν.
Λίγα μόνο μέτρα μακριά, οι σοροί ζώων που είχαν πεθάνει τις προηγούμενες ημέρες βρίσκονταν ήδη σε διαδικασία αποσύνθεσης. Η χρήση διπλής μάσκας δεν ήταν αρκετή για να συγκρατήσει τη δυσοσμία: με κάθε γύρισμα του αέρα η μυρωδιά κάλυπτε τα πάντα.
Τα ζώα θανατώνονταν σε παρτίδες: πρώτα αναισθητοποιούνταν, και μετά σφάζονταν μαζικά.
Για τους κτηνοτρόφους, η διαδικασία της θανάτωσης ήταν αποκαρδιωτική. «Δεν είδα. Άκουσα το “μπαμ μπαμ μπαμ” κι έφυγα», είπε στο Solomon ο Μανώλης Παπαοικονόμου, που επίσης έχασε το κοπάδι του από την ευλογιά.
Οι σοροί των ζώων στη συνέχεια μεταφέρονται σε άλλο σημείο για να θαφτούν σε μεγάλους λάκκους ή, σε ορισμένες περιπτώσεις, θάβονται εντός των εγκαταστάσεων των κτηνοτρόφων.
Σύμφωνα με την ευρωπαϊκό Κανονισμό 1069/2009, η ταφή των ζώων εντός των εγκαταστάσεων επιτρέπεται μόνο σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, όπως για παράδειγμα όταν τα ζώα δεν μπορούν μεταφερθούν αλλού με ασφάλεια. Τέτοιου είδους επιχειρήσεις πρέπει να επιβλέπονται από κτηνιάτρους, έτσι ώστε να διασφαλιστεί ότι δεν θα εξαπλωθεί περαιτέρω η νόσος.
Ο Γιώργος και η Νάνσυ είπαν ότι η ταφή στις εγκαταστάσεις τους φαίνεται να έγινε σωστά. «Άλλοι είχαν πρόβλημα με μυρωδιές και με ζουμιά. Εμας έγιναν όλα σωστά».
Παρόλα αυτά, οι ίδιοι έχουν υπάρξει μάρτυρες προβληματικών ταφών κοντά στη φάρμα τους. «Εδώ στο Καλαμάκι, για παράδειγμα, ένα μήνα μετά οδηγούσες στον δρόμο και το καταλάβαινες από τη μυρωδιά και τα υγρά», λέει ο Γιώργος.
Στο Κιλελέρ, το Solomon επισκέφθηκε μία τάφρο όπου θάφτηκαν οι σοροί ζώων από διάφορες θανατώσεις που έλαβαν χώρα το ίδιο διάστημα. Κατά την επίσκεψή μας, το χαντάκι παρέμενε ακάλυπτο. Από το έδαφος αναδυόταν ένα σκουρόχρωμο υγρό και μία ανυπόφορη μυρωδιά.
Κτηνοτρόφος με πολύ καλή γνώση της περιοχής είπε ότι τα χωράφια που συνορεύουν με το σημείο ταφής εξακολουθούν να καλλιεργούνται κανονικά. Είπε στο Solomon, επίσης, ότι η συγκεκριμένη έκταση είναι κοντά σε σημείο υδροδότησης, γεγονός που εγείρει ερωτήματα για πιθανή μόλυνση των υδάτων. To Solomon δεν επιβεβαίωσε ανεξάρτητα τους ισχυρισμούς.
Αποστείλαμε ερωτήματα στην Περιφέρεια Θεσσαλίας για τις συνθήκες θανάτωσης. Εκπρόσωπος της Περιφέρειας μάς ενημέρωσε ότι δεν υπάρχει η δυνατότητα απάντησης εντός της χρονικής διορίας λόγω φόρτου εργασίας της Κτηνιατρικής Διεύθυνσης.
«Απαράδεκτες συνθήκες»
Ο Δρ. Steven Van Winden, αναπληρωτής καθηγητής στο Royal Veterinary College στο Λονδίνο, περιγράφει τις συνθήκες που κατέγραψε το Solomon στη Θεσσαλία ως «απαράδεκτες ως προς τη διαχείριση της νόσου», με κίνδυνο την περαιτέρω εξάπλωσή της.
«Υπάρχει κίνδυνος τα σαρκικά υγρά να διοχετευθούν στα υδατορεύματα και ο ιός να αναζωπυρωθεί εάν υπάρχουν ζώα στην περιοχή – ειδικά αιγοπρόβατα».
Χώροι ταφής που δεν είναι επαρκώς οριοθετημένοι, σε συνδυασμό με κοπάδια που παραμένουν ανεμβολίαστα, επισημαίνει ο καθηγητής, δημιουργούν τις ιδανικές συνθήκες για νέα εξάπλωση της νόσου.
«Εάν οι αρμόδιοι δεν αντιμετωπίσουν το θέμα με σοβαρότητα, οι πιθανότητες να επιβιώσουν τα κοπάδια της περιοχής είναι περιορισμένες και αυτό είναι θλιβερό, ειδικά όταν υπάρχουν οικογένειες που εξαρτώνται οικονομικά από αυτή τη δραστηριότητα. Οι επιπτώσεις θα είναι τεράστιες», υπογραμμίζει.
Ήδη από το καλοκαίρι, η Νάνσυ και ο Γιώργος ζητούν από την κτηνιατρική υπηρεσία να απολυμάνουν τη φάρμα τους μετά τη θανάτωση του κοπαδιού τους — ένα απαραίτητο μέτρο βιοασφάλειας για τη διαχείριση της νόσου. Μέχρι και σήμερα, τρεις μήνες μετά τη θανάτωση των ζώων τους, καμία απολύμανση δεν έχει γίνει στη φάρμα τους.
Σε μία από τις επικοινωνίες τους, λέει ο Γιώργος, η υπηρεσία ανέφερε ότι δεν προλαβαίνουν λόγω του μεγάλου όγκου θανατώσεων που πραγματοποιούνται.
Τα κενά στην προστασία των ζώων
Αυτό που συμβαίνει σήμερα στη Θεσσαλία, λένε οι ειδικοί, δεν αποτελεί εξαίρεση. Αντιθέτως, η περίπτωση αναδεικνύει μία ευρύτερη αδυναμία του ευρωπαϊκού συστήματος προστασίας των ζώων.
Σύμφωνα με τον ευρωπαϊκό Κανονισμό 687/2020, ο εμβολιασμός για νοσήματα κατηγορίας Α, όπως η ευλογιά των αιγοπροβάτων, επιτρέπεται μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις και προϋποθέτει την έγκριση της Κομισιόν.
Ορισμένες χώρες το αποφεύγουν γιατί φοβούνται ότι ο εμβολιασμός θα τους θέσει σε «ενδημικό καθεστώς». Γι’ αυτό, όπως λένε κάποιοι επικριτές, σε ορισμένες περιπτώσεις προτιμούνται οι θανατώσεις αντί της πρόληψης.
«Οι επιδημίες που απαιτούν τη μαζική θανάτωση εκτρεφόμενων ζώων δεν αποτελούν πλέον εξαίρεση στην ΕΕ», είπε στο Solomon το Eurogroup for Animals.
«Εκατοντάδες εκατομμύρια ζώα θανατώνονται κάθε χρόνο… Αυτό δεν συνιστά πλέον έκτακτη ανάγκη. Τα κράτη-μέλη πρέπει να επενδύσουν περισσότερο στην επιτήρηση, την πρόληψη και την ετοιμότητα έναντι αυτών των ασθενειών, έτσι ώστε το μέτρο αυτό να αποτελεί έσχατη λύση».
«Οι μαζικές θανατώσεις», επισημαίνει το το Eurogroup for Animals, «είναι τραυματικές για τους κτηνοτρόφους, προβληματικές για τις τοπικές κοινότητες και κοστοβόρες για τους ευρωπαίους φορολογούμενους καθώς οι κτηνοτρόφοι πρέπει να αποζημιωθούν για τις απώλειες».
Η ομάδα αντιπρότεινε προληπτικό εμβολιασμό, καλύτερη επιτήρηση και εκτροφή χαμηλότερης πυκνότητας.
Όμως ακόμη και η ευρωπαϊκή νομοθεσία, που διέπει τη διαδικασία των θανατώσεων, είναι γεμάτη παραθυράκια.
Ο Kανονισμός 1099/2009 προβλέπει ότι οι υπεύθυνοι των επιχειρήσεων «θα πρέπει να λαμβάνουν τα απαιτούμενα μέτρα προκειμένου να αποτρέπουν τον πόνο, και να περιορίζουν την αγωνία και την ταλαιπωρία των ζώων κατά τη σφαγή ή τη θανάτωση».
Στην πράξη, ωστόσο, η προστασία αυτή μπορεί εύκολα να αρθεί. Το άρθρο 18 του Κανονισμού επιτρέπει στις εθνικές αρχές να χορηγούν παρεκκλίσεις, όταν κρίνουν ότι η πλήρης συμμόρφωση ενδέχεται «να επιβραδύνει σημαντικά τη διαδικασία εκρίζωσης μιας ασθένειας».
Ειδικοί υπογράμμισαν στο Solomon ότι αυτή η διάταξη επιτρέπει στις κυβερνήσεις να παρεκκλίνουν από ζητήματα προστασίας των ζώων κατά το δοκούν, με ελάχιστη εποπτεία – επιτρέποντας σε εξαιρετικές περιπτώσεις μέχρι και τη χρήση ηλεκτροσόκ ή ασφυξίας με διοξείδια του άνθρακα ως μεθόδους θανάτωσης.
To Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για το Δίκαιο των Ζώων, ένα think tank με έδρα στις Βρυξέλλες, χαρακτήρισε το ευρύτερο κανονιστικό πλαίσιο ως «εξαιρετικά επιεικές». Σχολίασε ότι όσα κατέγραψε τo Solomon στη Θεσσαλία φέτος είναι μάλλον τυπικά νόμιμα, αλλά όχι σύμφωνα με το πνεύμα του νόμου.
Δίχως πραγματική επιτήρηση
Κάθε χρόνο, τα κράτη-μέλη της ΕΕ υποχρεούνται να υποβάλλουν μία έκθεση, η οποία θα περιγράφει τις διαδικασίες θανάτωσης: πόσα ζώα θανατώθηκαν, ποιες μέθοδοι χρησιμοποιήθηκαν, τι παρεκκλίσεις χορηγήθηκαν.
Στην πραγματικότητα, όμως, οι εκθέσεις αυτές δεν υποβάλλονται συστηματικά, και η επιτήρηση των Βρυξελλών πάνω στο ζήτημα είναι περιορισμένη. Τουλάχιστον μέχρι και τα τέλη Οκτωβρίου 2025, η Ελλάδα δεν είχε υποβάλλει την ετήσια έκθεση για το 2024.
Η επιτήρηση γύρω από το ζήτημα φαίνεται ότι θα περιοριστεί ακόμη περισσότερο. Η Κομισιόν εξετάζει μεταρρυθμίσεις που ενδέχεται να καταργήσουν τελείως την υποχρέωση υποβολής τέτοιων εκθέσεων. Πρόκειται για μία κίνηση που, όπως επισημαίνουν οι επικριτές, θα υποβαθμίσει ακόμη περισσότερο τη δυνατότητα διαφάνειας και λογοδοσίας.
Ομάδες που ασχολούνται με την προστασία των δικαιωμάτων των ζώων προειδοποιούν ότι η κίνηση θα αποδυναμώσει ένα νομικό πλαίσιο που ήδη αποτυγχάνει να προστατεύσει τόσο τα ζώα, όσο και τους κτηνοτρόφους.
«Ζούμε με δανεικά»
Στις φάρμες της Θεσσαλίας επικρατεί ακόμη απόλυτη σιωπή. Οι κτηνοτρόφοι περιμένουν τις αποζημιώσεις τους, αλλά και το πράσινο φως για να αρχίσουν να εκτρέφουν ξανά. Κάποιοι σκέφτονται να παρατήσουν την κτηνοτροφία.
Παρότι έχουν περάσει τρεις μήνες από τη θανάτωση του κοπαδιού τους, μέχρι στιγμής η Νάνσυ και ο Γιώργος έχουν λάβει μια και μόνη αποζημίωση — για τις ζωοτροφές που χρειάστηκε να αγοράσουν, όταν το κοπάδι τους έπρεπε να σταματήσει την ελεύθερη βόσκηση και να περιοριστεί στον στάβλο.
«Ζούμε με δανεικά», λέει η Νάνσυ, που μαζί με το σύζυγό της συντηρούν μία εξαμελή οικογένεια.
Σήμερα, ο στάβλος τους είναι άδειος, ενώ το ημερολόγιο είναι ακόμη κολλημένο στον Ιούλιο — ο μήνας που η ζωή τους άλλαξε.